Combian 64

De Commodore 64 is de best verkochte computer aller tijden. Na de eerste release in augustus 1982, werden er miljoenen exemplaren verkocht. Voor veel oude technologie geeks, waaronder ikzelf, was de Commodore 64 de eerste personal computer die ik bezat. Het is dus geen verrassing dat de machine al die jaren later nog steeds een speciaal plekje in mijn hart heeft. In deze tutorial laat ik zien hoe de Raspberry Pi de Commodore 64 met behulp van Combian 64 emuleert.

De Commodore 64 was gebouwd rond de MOS 6510. Naast deze CPU bevond zich een grafische chip (de VIC-II), een geluidschip (de SID) en maar liefst 64KB RAM en 20KB ROM. 

Hoewel de Commodore 64 relatief krachtig en capabel was dan de meeste andere personal computers van zijn tijd, heeft zelfs de ultra-low-power Raspberry Pi Zero aanzienlijk meer pk’s dan nodig om de Commodore 64 te emuleren. Het is daarom een prima idee om de emulatie met de Zero te doen. Natuurlijk kun je ook een andere Raspberry Pi gebruiken, Combian 64 werkt tegenwoordig op alle modellen.

Wat heb je nodig
Voor deze build is een Raspberry Pi nodig, een micro SD-kaart (minimaal 8GB), een USB-toetsenbord en een aangepast besturingssysteem, genaamd Combian 64. Combian 64 maakt gebruik van de “Versatile Commodore Emulator“, ook wel VICE.

De beperking van de Zero
Zoals gezegd kun je prima een Raspberry Pi Zero gebruiken. Een nadeel van de Pi Zero is dat er maar één micro-USB-poort beschikbaar is. Voor de eerste installatie moet je een USB-hub aansluiten zodat een toetsenbord en de USB-stick tegelijkertijd kunnen worden aangesloten. Als de installatie voltooid is heb je alleen een toetsenbord nodig.

Voor de beste game-ervaring is een (USB) gamepad / joystick een must, dus een goedkope hub zoals hieronder afgebeeld kan een waardevolle accessoire zijn. Als je er geen hebt is een USB-gamepad waarvan bekend is dat hij met de Pi werkt ook een goed idee.

pi nul hub

De Software
Download hier het image van Combian 64.

Software image naar SD-kaart schrijven
Zodra je de emulator op een Windows PC hebt gedownload en de SD-kaart met SDFormatter geformatteerd hebt, open je Balena Etcher of Win32 Disk Imager om het image naar de SD-kaart te schrijven.

Bij het schrijven van het Combian 64 image naar de SD-kaart, worden er meerdere partities aangemaakt, maar geen enkele zal geformatteerd verschijnen op een Windows PC. Als je na het schrijven van de Combian 64-image wordt gevraagd om de andere partities te formatteren, klik je op Annuleren. Dat is waar de Raspbian OS- en Commodore-gerelateerde bestanden zich bevinden – ze zijn gewoon niet leesbaar op een Windows PC, vandaar dat een Windows PC de partities wil formatteren.

Raspberry Pi opstarten met Combian
Zodra Combian 64 naar de SD-kaart is geschreven, is deze klaar om voor de eerste keer in de Raspberry Pi op te starten. Sluit het toetsenbord aan op de Pi, plaats de SD-kaart, bevestig een beeldscherm en sluit de Pi vervolgens aan op de voedingsadapter.

Combian 64 start op in het Commodore 64 basisscherm, net als een echte C64. Ik kon een glimlach niet onderdrukken toen het verscheen.

A Love Letter to the Commodore 64 | Hacker Noon
Het vertrouwde C64 opstartscherm

Vanuit dit scherm druk je op F10 om het VICE-menu te openen en kies je Quit emulator onderin het menu. Hoewel je op dit punt in de basis zou kunnen beginnen, zijn er een aantal extra stappen nodig om de bestanden en floppykopieën op de Pi te krijgen.

Het VICE-menu

Nadat je VICE hebt verlaten en de cursor achter de prompt staat te knipperen, geef je sudo raspi-config in. Hier kies je bij Advanced Options -> Expand Filesystem. Hierdoor wordt alle overige ruimte op de SD-kaart aan het systeem beschikbaar gesteld.  Als je klaar bent, selecteer je Voltooien, ga je terug naar het hoofdmenu en start je de Pi opnieuw op met: sudo reboot.

ROMs naar SD-kaart kopiëren
We kunnen nu de imagekopieën, met de o.a. de extensie D64 (disk) en T64 (tape), naar de SD-kaart kopiëren. Dit kan met een paar programma’s:
1. Filezilla (advies)
2. Midnight Commander (standaard meegeleverd)
3. X-Copy (alleen na donatie, wordt hier niet besproken)

Vanuit het Combian 64-menu heb je weliswaar twee opties om programma’s naar de SD-kaart te kopiëren, te weten Midnight Commander en X-Copy. Naast deze programma’s is Filezilla FTP Client het eenvoudigst gebleken. Voor dat ik deze methode bespreek zal ik eerst Midnight Commander uitleggen.

Ik ga er vanuit dat je al enkele C64 programma’s hebt gedownload. Plaats deze in de hoofdmap van een USB-stick en sluit deze aan op de Pi. Als je weer in VICE bent, druk je op F10 en verlaat je de emulator.

Midnight Commander
Als je ervoor kiest om de Midnight Commander-route te volgen, type je mc in de CLI. Je krijgt een scherm met twee helften te zien wanneer het programma wordt gestart. Het venster doet me denken aan het aloude Norton Commander. Bestanden kunnen van en naar elk venster worden overgebracht. Beschouw het linkerdeelvenster als de “bron” en het rechterpaneel als de “bestemming“. Kopieer de bestanden van de bron (het USB-station) naar de bestemming (mappen op de SD-kaart).

(Voorbeeldscherm)

In het linker deelvenster navigeer je omhoog door een aantal mappen door “/ ..” te selecteren en op enter te drukken, totdat je een / media-map ziet. Selecteer de mediamap en daarbinnen de bovenste USB-map – dat zou je USB-station moeten zijn. Als je meerdere USB-opslagapparaten hebt aangesloten, werk je gewoon door de lijst totdat je het apparaat met je bestanden hebt gevonden.

Navigeer nu naar het rechterdeelvenster (de tab-knop schakelt tussen deelvensters) en zoek in de combiam 64-map de directory / games. Standaard maakt Combian een handvol mappen aan, hier bevindt zich de map / game waar je de programma’s in kan plaatsen, zelfs als het geen games zijn. Om de bestanden daadwerkelijk te kopiëren, open je de gewenste bestemmingsmap, ga je terug naar het linkerdeelvenster en markeer je de bestanden die je wilt kopiëren en druk je op F5 (de bestandsopties staan ​​onderaan het scherm). Als je klaar bent met het kopiëren van bestanden, sluit je Midnight Commander af (F10) en start je de Pi opnieuw op met: sudo reboot.

Filezilla FTP Client
De programma’s en floppykopieën die je op je PC gedownload hebt kun je met Filezilla FTP Client eenvoudig direct in de juiste map van Combian 64 op de Raspberry Pi plaatsten.

Maak met Filezilla verbinding met de Raspberry Pi waar Combian 64 op draait. Hiervoor heb je het IP-adres van de Raspberry Pi nodig. Deze kun je in de CLI opvragen als je de VICE-tool gestopt hebt. Dit doe je door in de terminal het commando: ifconfig in te voeren. Je krijgt dan het IP-adres te zien.

Maak in Filezilla een Nieuwe site aan zoals in de afbeelding hieronder afgebeeld is en klik op [Verbinden]. Je zult een ander IP-adres hebben als dat hier afgebeeld is. De gebruikersnaam en wachtwoord zijn waarschijnlijk nog standaard.

Het volgende scherm opent zich. Selecteer bij de Lokale site: de map waar de programma’s staan die naar de Raspberry Pi ge-upload moeten worden en bij de Externe site: een van de drie Combian 64 mappen, bijvoorbeeld games. Dubbelklik nu in het linker vak op het bestand dat naar de Raspberry Pi ge-upload moet worden.

Start programma
Combian 64 biedt een aantal methoden om schijven te starten. Eenmaal opgestart, druk je op F10 om het VICE-menu te openen, en je kunt ofwel programma’s (zoals games) automatisch starten of floppykopieën koppelen aan de virtuele floppy of tapedrives. Met gekoppelde floppykopieën kun je het iconische load"*",8,1 typen en het programma starten dat is ingevoegd. Al met al is het een beetje zoeken en proberen.

De eenvoudigste manier om een programma/game te laden:
1. Druk op F10 om het VICE-menu te openen.
2. Selecteer: Autostart image.
3. Selecteer het programma/game (.d64/.T64) dat je wilt starten en geef [ENTER]. De inhoud van het (floppy)image of programma verschijnt.
4. Selecteer hier het programma (dit is meestal het grootste bestand met de extentie PRG) en geef [ENTER].
5. Het blauwe C64 scherm verschijnt met de tekst:
LOAD “PROGRAMMA”,8,1
SEARCHING FOR PROGRAMMA
LOADING
READY
RUN:

Het programma start vervolgens automatisch. Dat kan even duren (=retro).

Commodore 64 problems - Common chip defects - retrocomputerverzamelaar.nl

Het is goed te weten dat in de Combian 64– en VICE-menu’s verschillende opties beschikbaar zijn om invoerapparaten, enz. te configureren en dat de prestaties van de emulator ook kunnen worden aangepast. De meeste gebruikers hoeven niets in te stellen, maar als je wat wilt sleutelen, ga je gang. Wees nieuwsgierig!

Ik ben onder de indruk hoe gemakkelijk Combian 64 is in te stellen. Ook heb ik nog geen problemen met softwarecompatibiliteit ondervonden. 

Defecte Commodore 64 met Joystick
Misschien heb jij of iemand in je omgeving nog wel een defecte Commodore 64 liggen. Hier kun je prima een Raspberry Pi inbouwen, dan is Combian 64 met VICE een uitstekende oplossing om de retrobeleving te ervaren.

Heb je ook nog een originele joystick (DB9 female), dan is dit een mooie aanvulling. Met een Keyrah interface (~€35,-) sluit je niet alleen je originele joysticks op de Raspberry Pi aan, ook het originele toetsenbord past erop.

Originele C64 behuizing met toetsenbord, Raspberry Pi en een Keyrah interface

Geen audio
Mocht je dit probleem tegenkomen, zorg er dan eerst voor dat VICE is geconfigureerd om in stereo uit te voeren en probeer vervolgens de verschillende beschikbare audio-uitvoerformaten. Alle opties staan ​​direct onder Sound Settings in het VICE-hoofdmenu (beschikbaar door op F10 te drukken).

Saucer Attack! 1
Saucer Attack
C64 Longplay - Blue Max (HQ) - YouTube
Blue Max

Combian 64 is onlangs bijgewerkt met de nieuwste versie van VICE en uitgebreid met een paar extra functies die het voor iedereen met een beetje computerkennis gemakkelijk maken om te gebruiken. 

Interessant te weten is dat Combian 64 en VICE de mogelijkheid hebben om een ​​groot aantal 8-bit Commodore machines van vroeger te emuleren, inclusief de PET, Plus 4 en o.a. zelfs de Commodore 128. Overschakelen naar verschillende machines is net zo eenvoudig als het verlaten van VICE en het kiezen van de machine die je wilt emuleren rechtstreeks vanuit het hoofdmenu van Combian 64.

Ik hoop dat je net zoveel geniet van dit Commodore 64-project als ik. 

Have A Nice Day!